Ponad tysiąc zabytków i dwa razy tyle instytucji kultury zostało zniszczonych lub ucierpiało od początku pełnowymiarowej agresji Rosji na Ukrainę. Polscy eksperci zwracają uwagę, że na okupowanych terenach grabione są nie tylko obiekty muzealne, ale też dotąd nieodkryte zasoby archeologiczne.

Służby ukraińskie gromadzą dowody na te przestępstwa, by w przyszłości móc za nie pociągać do odpowiedzialności.

Dane dotyczące dóbr kultury dewastowanych w trakcie wojny prowadzi Ministerstwo Kultury i Polityki Informacyjnej Ukrainy. Według tych danych, od lutego 2022 r. do 1 sierpnia 2024 r. zniszczonych zostało łącznie 1096 zabytków, w tym 121 o znaczeniu krajowym, 892 o znaczeniu lokalnym i 83 tzw. nowo odkryte. Dodatkowo 2024 instytucje kultury ucierpiały lub zostały zniszczone.

Dodała, że ich liczba w rzeczywistości może być większa.

„Nie możemy być ich całkowicie pewni, dlatego że część terytorium pozostaje okupowana i na tych terenach monitoring danych w tym zakresie jest praktycznie niemożliwy. Będzie to można zrobić dopiero po tym, jak te terytoria zostaną zwolnione” – zaznaczyła kierownik Działu Rejestracji Obiektów Dziedzictwa Kulturowego w MKiPI Ukrainy Olha Pakhomova.

Pakhomova przyjechała do Krakowa na zorganizowane przez Międzynarodowe Centrum Kultury (MCK) 7. Forum Dziedzictwa Europy Środkowej oraz drugą Akademię Dziedzictwa dla Ukrainy. Tegoroczne forum przebiega pod hasłem „Odpowiedzialność i odnowa”. Odbywa się w 70. rocznicę Konwencji o ochronie dóbr kulturalnych w razie konfliktu zbrojnego, tzw. Konwencji Haskiej, a kluczowym kontekstem dla wydarzenia jest trwająca wojna w Ukrainie, niosąca zniszczenia również dla dziedzictwa.

„Konwencja Haska zakazuje zarówno niszczenia, zajmowania na cele wojskowe, jak również grabienia dóbr kultury. Z tym wszystkim mamy do czynienia na Ukrainie: z atakowaniem obiektów zabytkowych, z ich okupowaniem, stacjonowaniem wojsk na ich terenie, wykorzystywaniem ich do celów militarnych, a także z grabieżą” – tłumaczy historyk sztuki i prawnik pracujący w Ośrodku Edukacji Akademia Dziedzictwa MCK Marek Świdrak.

Chodzi o grabież zarówno instytucji kultury, zabytków, które są opróżniane ze swojego pierwotnego wyposażenia, ale także grabież specyficznego dla Ukrainy zasobu archeologicznego, zwłaszcza na Krymie.

W lutym UNESCO oceniło, że wojna na Ukrainie spowodowała zniszczenie dziedzictwa kulturowego i dóbr kulturalnych w tym kraju wartości 3,5 mld dolarów. Ucierpiały m.in. dwa miejsca znajdujące się na liście światowego dziedzictwa UNESCO, czyli historyczne centra Lwowa i Odessy.

„W tej chwili najważniejszym zadaniem dla nas jest zachowanie tego, co mamy, tych zbiorów muzealnych, które posiadamy. „Mam tu na myśli wywożenie zabytków do spokojniejszych regionów, budowę magazynów. To się dzieje. Również ważnym zadaniem jest cyfryzacja dziedzictwa, tworzenie modeli 3D, czyli zachowywanie tego, co mamy, w najszerszym rozumieniu tego słowa” – powiedziała Pakhomova.

Do Polski po wybuchu wojny została przewieziona część ukraińskich zbiorów. Na Zamek Królewski w Warszawie trafiły dzieła z kolekcji Narodowego Muzeum Sztuki w Kijowie, obrazy Jacka Malczewskiego ze Lwowskiej Narodowej Galerii Sztuki do października ub. r. były prezentowane w Muzeum Narodowym w Poznaniu. Na Wawelu otwarto wystawy prezentujące XVIII wieczne rzeźby z kościołów w Hodowicy i Horodence, w MCK prezentowana była sztuka z Odessy.

Julia Kalęba (PAP)/bz

Na zdjęciu: Budynek opery we Lwowie/ Fot. Andrzej Skwarczyński